Ảnh hưởng của CEDEMEX tới hàm lượng βENDORPHIN và DOPAMIN trong não chuột lang cai nghiện MORPHINE

Tạ Hải Nguyên –Hoàng Nhân Dân-( Trường Đại Học Y Khoa Quảng Tây-Trung quốc )

Nguyễn Phú Kiều- Phạm Kim Mãn - Trần Đình Bình(Viện Nghiên Cứu Điều trị Các Bệnh Hiểm Nghèo- Việt Nam)

Mục đích: Quan sát ảnh hưởng của hàm lượng βendorphin(β-EP) và Dopamin trong não chuột lang  cai nghiện Morphine bằng Cedemex.

Phương pháp: sử dụng cách liều lượng tăng dần liên tục tiêm Morphine 7ngày  dưới da, xây dựng mô hình chuột lang nghiện Morphin. Sử dụng phương pháp phóng xạ miễn dịch  do đạc và xác định hàm lượng của Endophin ở vùng hypothalamus và hạ khâu não của chuột lang; ; sử dụng phương pháp ghi chép màu sắc dung dịch (reversd phase high-performance liquid chromatoraphy, RP-HPLC) xác định  hàm lượng Dopamine chung  nucleus accumbens (NAc) của chuột lớn .

Kết quả:(1) so sánh với nhóm ngừng dùng Morpine, nhóm liều lượng cao liều lượng vừa của Cedemex  có tác dụng nâng cao rõ rệt hàm lượng β-EP của hypophysis và hạ khâu não (p<0,05).Nhóm liều lượng vưà của Cedemex nâng cao 50%, 60%; Nhóm liều lượng cao của Cedemex nâng cao 55%, 36%.(2) so sánh vơi nhóm ngừng dùng Morphin, nhóm liêu  lượng cao và liều lượng vừa của Cedemex rõ rệt giảm xuống hàm lượng dopamine trong nucleus accumbens (NAc) của chuột lang nghiện Morphin (p<0,05), bình quân giảm xuống là 10%,17%. Kết luận: Cedemex có khả năng làm cho hàm lượng của Dopamine và βendorphin hồi phục bình thường. Thay đổi của Dopamine và βendorphin trong cơ thể liên quan với triệu chứng cai nghiện Morphin và nghiện Morphin.
      Những năm gần đây số  người nghiện ma tuý trên  thế giới  ngày càng tăng nhiều, gây thiệt hại sức khoẻ cơ thể và tâm lý của con người. Cedemex là loại thuốc cai nghiện được Viện Nghiên cứu điều trị các bệnh hiểm nghèo Việt Nam nghiên cứu bào chế và được sử dụng trong các Trung tâm cai nghiện ở Việt Nam. Thành phần chính của loại thuốc này là Hoàng liên, Đỗ trọng, Sinh địa … hơn mười loại thảo dược. Cedemex không chỉ làm thuyên giảm triệu chứng cai của người nghiện, còn  loại bỏ triệu chứng Thèm đói ma tuý. Nhưng tác dụng và cơ chế cai nghiện của nó chưa rõ ràng.Các công trình nghiên cứu gần đây của các nhà khoa học trên thế giới đã cho biết: (βendophin), Dopamin có quan hệ mật thiết với nghiện ma tuý và cai nghiện.
 
Mục đích nghiên cứu này là nghiên cứu tác dụng của Cedemex ảnh hưởng tới hàm lượng của Dopamine trong nucleus ascumbens ( NAc) và hàm lượng của β – Ep) trong hypophysis và hạ khâu não của chuột lang nghiện Morphin, cung cấp cơ sở lý luận cho nghiên cứu cơ chế điều  trị  của Cedemex đối với sự lệ thuộc của morphine.

 Tài liệu và phương pháp:

1. Động vật:

72 con chuột lang giống SD: Loại SPF, chuột đực và cái số lượng bằng nhau, thể trọng 190-210g, giấy phép sản xuất động vật thí nghiệm số SCXK 2003-0003, giấy phép sử dụng động vật thí nghiệm trường Đại học Y khoa Quảng Tây cung cấp. Nuôi động vật trong môi trường như nhau, trong quá trình nuôi, ăn uống tự do chiếu ánh sáng theo tự nhiên. Sau nuôi 7 ngày cho động vật thích ứng, tuỳ cơ chia đều trở thành 6 nhóm: nhóm bình thườmg (N), nhóm nghừng dùng Morphine (SM), nhóm dùng tiếp Morphine (GM). Nhóm liều lượng cao Cedemex (CH), nhóm liều lượng vừa Cedemex (CM) và nhóm liều lượng thấp Cedemex (CL), mỗi nhóm 12 con chuột lang.

2. Dược phẩm và thuốc thử:

Cedemex là thuốc dạng viên nang cứng do Viện Nghiên Cứu Điều trị các bệnh hiểm nghèo Việt Nam bào chế. Mỗi đơn vị thuốc có chứa 500mg cao Cedemex toàn phần. Trước khi sử dụng  hoà tan 80viên với 30ml nước ấm, sau đó thêm đủ được dung tích là 40ml, là dung dịch 1g/ml^-1 dùng để đổ vào dạ dày (i.g); dùng lượng thuốc liều cao là 8g.kg^-1.d^-1, liều trung bình là 4g.kg^-1d^-1, liều thấp là 2g.kg^-1.d^-1 .Phương pháp thao tác theo sách kiểu hộp thuốc thử miễn dịch phóng xạ b-endorphin (Phòng nghiên cứu sinh vật học thần kinh đại học quân y 2), sử dụng đồng hồ đo miễn dịch phóng xạ GC-2016-g, sẽ có được hàm lượng b-endorphin . Máy móc xác định hàm lượng Dopamin sử dụng: Máy ly tâm cao tốc  của Công ty BLACKMAN -MỸ.

3.      Phương pháp tạo mô hình⁽⁷⁾

Ngoài nhóm chuột thông thường, còn các nhóm khác thì vẫn theo phương

pháp truyền thống, chích thuốc liều khác nhau, được tiêm morphine dưới da. Từ ngày thứ nhất đến ngày thứ sáu, mỗi ngày liều lượng tiêm thuốc lần lượt là 10, 20,30,40,50mg.kg^-1d^-1, mỗi ngày chia làm hai lần tiêm dưới da ở phần lưng (9:00, 17:00).  Ngày thứ bảy liều lượng duy trì là 50mg.kg-1 tiêm Morpine dưới da chuột lang. tổng lượng thuốc sử dụng là 410 mg/ kg, cách một ngày cân nặng .Sau sáng  ngày thứ 8 cân nặng , nhóm Morphine tiếp tục tiêm vào dưới da, nhóm ngừng dùng Morphine theo nguyên tắc tiêm nước muối sinh lý, nhóm dùng Cedemex liều lượng cao, liều lượng vừa và liều lượng thấp  cho vào dạ dày theo liều lượng 8g.kg-1.d-1, 4g.kg-1.d-1,2g.kg-1.d-1.Cho thuốc liên tục 4 ngày, sau lấy đại não của chuột Lang, tách riêng thành 3 khu vực não (hạ khâu não, hypophysis, NAc), để vào tủ lạnh -80^oC.Chờ kiểm định .

4.      Miễn dịch phóng xạ xác định

4,1  Xử lý sản phẩm mẫu

(1) Lấy hạ khâu não và hypophysis từ tủ lạnh -80^oC ra ngoài, dùng nước muối sinh lý để rửa, rửa sạch vết máu, lấy giấy thấm khô rồi cân.

(2) Sau khi cân xong tổ chức não, tiến hành đưa vào ống nghiệm 10ml, thêm 1ml dung dịch Clo nồng độ cao 0,4 mol.L^-1.

(3) 4^oC/4000 rpm/ly tâm 20 phút, lấy ra tinh dịch, thêm 1ml dung dịch Clo nồng độ cao 0,8mol.L^-1.đặt vào ống ly tâm 1.5 ml, cho vào tủ lạnh độ âm -20^oC để lưu giữ.

5. Máy móc xác định hàm lượng Dopamin sử dụng: máy ly tâm cao tốc

Lấy tổ chức não từ tủ lạnh -80^oC, dùng nước muối sinh lý để rửa, lau khô cân lại; Tăng thêm 0,4mol.L dung dịch HCL 1ml hỗn hợp với tổ chức não, 4^oC/12000rpn/ ly tâm 15phút; Sau đó lấy dịch tầng trên, sử dụng 0,4mol.L dung dịch HCL trở thành 1ml, 4^oC/12000rpn/ ly tâm 5phút; Sau đó lấy 0,22mm dung dịch tầng trên làm mẫu. Cột ghi màu Symmetry C₁₈ (4.6 x 150mm, 5mm); sóng đo dài 290nm, tốc độ lưu chuyển 1.0ml.min^-1, cột nhiệt độ 30^oC, liều lượng tăng theo mức mẫu 10mm. Kết quả cuối cùng như bảng sau:

Bảng 1: Ảnh hưởng của hàm lượng Dopamine trong nucleus accumbens  của chuột lang nghiện morphine bằng Cedemex điều trị thời gian ngắn.

Chúng tôi phát hiện,với nhóm sử dụng Cedemex liều vừa có tác dụng gây  phục hồi hàm lượng Dopamine của Nucleus Accumbens, nhóm liều lượng vừa Cedemex so sánh với nhóm ngừng dùng Morphine cũng có khác nhau rõ rệt (P< 0,05), Nhóm liều lượng cao Cedemex chỉ là ngày thứ 2 cho thuốc so sánh với nhóm ngừng dùng Morphine mới có khác nhau rõ rệt (P< 0,05), đến ngày thứ 4 thì không có ý nghĩa của thống kê học. Kết quả như bảng 1.

Bảng 1: Ảnh hưởng của hàm lượng Dopamine trong nucleus accumbens  của chuột lang nghiện morphine (x ± s)

Chú  ý:So sánh với nhóm ngừng dùng Morphine *P<0.05 ,^**P<0.01;so sánh với nhóm dùng tiếp Morphine ^pP<0,05,^.

6. Xử lý số liệu căn cứ:

Sử dụng phần mềm thống kê số liệu SPSS 13.0 xử lý, biểu thị kết quả các số liệu trong thí nghiệm là ±s, so sánh số liệu bình quân giữa các nhóm để tiến hành đối chiếu hoặc tạo nhóm t kiểm nghiệm. P< 0,05 sự khác biệt rõ rệt có ý nghĩa thống kê, P<0,01 càng có ý nghĩa thống kê vô cùng chênh lệch.

                                    Kết quả

1.Ảnh hưởng của β-EP trong hypophysis và hạ khâu não chuột lang nghiện Morphine bằng Cedemex trị liệu trong thời gian ngắn

         Nhóm liều lượng cao Cedemex nâng cao rõ rệt hàm lượng của β- EP trong hypophysis và hạ khâu não(p<0,05), ngày thứ hai cho thuốc và ngày thứ tư cho thuốc cũng hiển thị : Liều lượng Cedemex càng lớn hàm lượng của β-EP trong hypopthysis và hạ khâu não nâng cao càng rõ rệt , nhóm liều lượng vừa Cedemex  hạ khâu não chuột lang từ 16%đến 83,5% , hypophysis từ 31,8% đến 78,3% ; nhóm liều lượng cao Cedemex tuỳ theo thời gian kéo dài, mức độ lên cao của nó ngược lại giảm xuống , hạ khâu não từ 70,2% đến 52,1%, hypophysis từ 56,4% đến 15,7%. Nhưng Cedemex nâng cao hàm lượng của β-EP vẫn là rõ rệt phụ thuộc liều lượng. Hàm lượng củaβ-EP của ngày thứ tư cao hơn của ngày thứ hai và tiếp cận bình thường, thuyết minh liên tục sử dụng thuốc có thể làm cho β-EP khôi phục bình thường. So sánh với nhóm dùng tiếp Morphine nhóm liều lượng cao và liều lượng vừa liều lượng thấp của Cedemex cũng rõ rệt nâng cao hàm lượng của β – EP trong hypophysis và hạ khâu não, thuyết minh mô hình động vật chế tạo thành công.Kết quả như bảng 2.

 Bảng 2: Ảnh hưởng của β – EP trong hypophysis và hạ khâu não của chuột lang cai nghiện Morphin( x±s)

Chú  ý: So sánh với nhóm ngừng dùng Morphine *P<0.05 ,^**P<0.01;so sánh với nhóm dùng tiếp Morphine ^DD p<0,01.

Thảo luận

 Nguyên lý cơ chế nghiện Morphine vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng, hiện nay  nhiều nghiên cứu đều cho rằng nó liên quan với β- EP bị ức chế. β –EP tồn tại phổ biến  trong tổ chức ngoại vi và trong khu của cơ thể, là một loại nguồn thiên nhiên của vui vẻ. Nghiên cứu khác cho rằng, khi ngừng dùng Morphine sẽ xuất hiện triệu chứng của Hội chứng cai nghiện, lượng Dopamin  nâng cao ro rệt. Vì vậy một số nghiên cứu  cho rằng hàm lượng của β-EP hạ xuống là một trong cơ chế nghiện thuốc ma tuý và các chất gây nghiện.  

 Căn cứ quan sát hàm lượng thay đổi của chất dẫn truyền thần kinh khác nhau trong khu não khác nhau và các yếu tố liên quan khác, chúng tôi đã quan sát ảnh hưởng của Cedemex đối với hàm lượng Dopamine và β – EP trong não chuột lang nghiện Morphine thay đổi , để nghiên cứu cơ chế của Ceđemex đối với tác dụng cai nghiện chuột lang nghiện Morphine. Đặc điểm của thử nghiệm này chủ yếu thể hiện như sau:

1, kiểm tra xác định chất dẫn truyền thần kinh khác nhau trong khu não khác nhau, đặc biệt là NAc rất nhỏ, nhưng số lượng xét nghiệm nhiều, kỹ thuật yêu cầu cao.

2, sử dụng phương pháp tiêm vào xoang bụng với liều lượng 7 ngày tăng dần, xây dựng mô hình chuột lang nghiện Morphine, cách đơn giản dễ làm, kinh tế, tiết kiệm thời gian, đồng thời mô hình càng ổn định càng dễ quan sát.

3, kiểm nghiệm xác định sau cai nghiện ngày thứ 2 và ngày thứ 4, cách này chưa thấy đưa tin trong thử nghiệm não bộ.

Từ kết quả bảng 2 chúng tôi cho rằng Cedemex (đặc biệt là liều lượng vừa) có ảnh hưởng β – EP ở hạ khâu não và hypophysis của chuột lang nghiện Morphine, nhưng Cedemex có tác dụng phục hồi  hàm lượng β – EP trong cơ thể, và có tác dụng điều trị  chuột lang nghiện Morphine, cơ chế cụ thể vẫn phải chờ nghiên cứu ở mức phân tử. Kết quả 1 hiển thị, nhóm liều lượng cao va nhóm liều lượng vừa Cedẹmex có tác dụng thay đổi của chất dẫn thần kinh Dopamine trong não chuột lang cai nghiện trở về bình thương, thể hiện liều lượng thay đổi chiều hướng, và tác dụng hiệu quả tính lâu dài của nhóm liều lượng cao Cedemex không bằng nhóm liều lượng vừa Cedemex. Cedemex có tác dụng điều tiết hàm lượng Dopamine của chuột lang nghiện Morphine, cơ chế cụ thể của nó cũng là chờ đợi  nghiên cứu sau.

Tóm lại chúng tôi cho rằng Cedemex có hiệu quả trị liệu đối với chuột lang nghiện Morphine, đặc biệt là liều lượng vừa của Cedemex.

Nghiên cứu trên cơ sở tổng thể , tổ chức, tế bào, phân tử và gen để nghiên cứu cơ chế tác dụng của Cedemex trong đièu trị nghiện morphin ở chuột lang, cung cấp cơ sở lý luận cho việc mở rộng nghiên cứu sâu về khả năng chống tái nghiện và điều trị lâm sàng cho loại thuốc mới Cedemex này.

Tài liệu tham khảo

1. Cố San Trí, Lý Sinh Bân: Ảnh hưởng của các nhân tố đối với việc xây dựng mô hình chuột bạch bị lệ thộc morphine – Báo của trường đại học Giao thông Tây An (Bản y học) Số 25(5)/2004 trang 446-448.

 1.      LaruelleM, Kegeles LS, Abi2Dargham A. Glutamate, dopamine, and sschizo – phrenia: from pathophysisology to treatment. Ann N YA cad Sci, 2003, 1003: 138 – 158.

2.      Breese CR, Freedman R, Leonard SS. Glutamate receptor subtype expression in human postmortem braim tissue from schizophenics and alcohol abusers [J] . Brain Res, 1995, 674: 82  ~ 90.

3.      lu yến xia,cui jia,lan xing yao.Cách RP-HPLC – Kiểm xét hàm lượng của chất dẫn thần kinh 5 loại trong tổ chức não chuột lang. Tạp chí y học quân đội. 2003,19(4): 262-268.

4.      zheng you shun,yu lin zhong,mo zhi xuan. Tác dụng tri liệu của thuốc sâm phụ đối với chuột lang triệu chứng nghiện Morphin. Cấp chứng đông y trung quốc( tạp chí) 2003,12(1):59-61.

5.      li jin,li xi, fei gang.Nghiên cứu ức chế chất dẫn thần kinh trong khu não khác nhau bị phóng thích. Tạp chí dược học quân đội. 1999,15(1):2-6.